شايد در ميان آثار ادبي فارسي كمتر اثري به اندازة، منظومة 800  بيتي سير العباد الي المعاد حكيم سنايي غزنوي (525 ق) از لحاظ تأثير و تأثرهاي ادبي و روابط بينامتني با ديگر آثار ادبي جهان توجه منتقدان و محققان را به خود جلب كرده باشد. اين اثر كه بيش از ديگر آثار سنايي اسباب شهرت جهاني وي را فراهم كرده، به زبانهاي متعددي ترجمه شده است. سیرالعباد از آنجا در کانون توجه دنیای مسیحیت قرار گرفت که برخی آن را به عنوان منبع آلیگیری دانته در تألیف کمدی الهی که از کتابهای سه گانة ‌مهم مسیحیت است معرفی کردند. در نتیجه از آن زمان به بعد آن را با سه كتاب مهم ادبيات مسيحي  مقايسه كرده‌اند: نخست با شاهكار چهارده هزار بیتی ادبيات ايتاليا، كمدي الهي (تألیف 1321 م.) نوشتة آلیگیری دانته، دوم با منظومة انگليسي بهشت گمشده، اثر جان ميلتون شاعر انگليسي (1667م.) (حميدي، 1365 : 32،35، و همو 1369: 47، 66) و سوم با رمان مشهور سلوك زائر نوشتة جان باني‌ين، نويسندة انگليسي پروتستان مذهب (حامدي، 1382: 340 و 354 و فتوحی، ‌1385)، رمان رزها[1] اثري ناتمام از مؤلفي ناشناخته در فرانسة قرن سيزدهم (فرهودی‌پور، 1385)،. از سوي ديگر پژوهش‌هايي در زمينة شباهتهاي سيرالعباد سنايي با رساله الغفران اثر ابوالعلاء معري شاعر عرب (د: 449ق/ 1070م.) و معراج‌نامة پيامبر اسلام نيز صورت گرفته و كتاب‌ها و مقالات متعددي در اين باب به رشتة تحرير در آمده است.3

ريشة اصلي اين بررسیهای تطبیقی در شباهتهاي ساختار روايي و بن‌مايه‌هاي اين منظومه با آثار مشهور جهان است از جمله آثار فوق و نیز  رساله الغفران اثر ابوالعلاء معري شاعر عرب (د: 449ق/ 1070م.)، رؤياهاي محي الدين ابن عربي، رسالة حي ابن يقظان ابن سينا و قصة ابن طفيل. بن ماية اين نوع آثار شرح يك سفر روحاني است به عالم پس از مرگ كه شباهت بسيار به معراج‌نامه‌هاي اسلامي در زبان عربي دارد. در باب مقايسة سير العباد با كمدي الهي دانته (1321) و  ديگر آثار مقالات زيادي نوشته‌اند. و از رهگذر همين منظومه، اروپايي‌ها بويژه دانته‌شناسان در قرن بيستم به شخصيت و انديشه‌ و آثار حكيم سنايي توجه بليغي نموده‌اند.

    در این مقاله روند بررسیهای تطبیقی سیرالعباد را به ترتیب تاریخی به تصویرمی‌کشیم آنگاه به معرفی ونقد دیدگاههای محققان مختلف در بارة تأثیر وتأثرات و خاستگاه ‌اندیشه و ساختار متن می‌پردازیم

[1]. Roman de la Rose